طرحواره درمانی

مقدمه :

پرسشهایی که از بافتار تجارب بالینی بر می خیزند و پاسخی قابل تأمل می یابند ، معمولاً حد و مرزهای روان درمانی را زیر پا می گذارند . اگر این پرسشها به درستی پیگیری شوند، افقهای جدیدی پیش روی متخصصین بالینی می گشایند . یانگ و همکارانش در طی کسب تجارب گرانبها در روند درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت و بیماران مقاوم به درمان ، به این نتیجه رسیدند که تکنیک های شسته و رفته شناخت درمانی نمی تواند بهبودی قابل ملاحظه ای در این گروه از بیماران ایجاد کند ، بنابر این با گشاده نظری از مفاهیم رویکرد های دیگر استفاده کردند . نکته حائز اهمیت این که طرح واره درمانی از مبانی نظری منسجم و یکپارچه ای برخوردار است و مدلی التقاطی محسوب نمی شود . (حمید پور ، 1386)

پاتریشیا کولارد در سال 2004 با جفری یانگ مصاحبه ای ترتیب داد . یانگ در این مصاحبه اظهار داشت : ” وقتی که در حول و حوش سال 1982 کار خصوصی را شروع کردم ، متوجه شدم بیماران مشکلات متنوع و زیادی دارند و کاربرد شناخت درمانی کلاسیک برای این دسته از بیماران موفقیت چندانی به همراه ندارد . میزان موفقیت در این گروه از بیماران به زیر 50% می رسید و برای بسیاری از آن ها اصلاً موفق نبود .

حداقل نیمی از بیمارن از پیشرفت کار راضی نبودند . احساس کردم باید مولفه های دیگری به رویکرد شناخت درمانی کلاسیک اضافه کنم . نکته دیگر این که متوجه شدم بیماران “مرکز شناخت درمانی بک ” از صافی های تشخیصی می گذشتند ، در حالی که معمولاً در کلینیک های خصوصی نمی توان چنین ملاک های شمولی در نظر گرفت “.

مفهوم اصلی طرحواره که هسته اصلی این پژوهش به شمار می رود هر چند پدسکی (1988) با مفهوم ” طرح واره های ناسازگار اولیه ” مخالف است . او عقیده دارد با وجود مفهومی مثل ” باور مرکزی ” نیازی به اصطلاح طرح واره ناسازگار اولیه نیست . تغییر طرح واره ها از این جهت اهمّیت پیدا می کند که به نوعی تغییر سبک زندگی است . رویکرد طرحواره درمانی در قالب جنبش “سازنده گرایی ” می گنجد که صاحبنظرانی چون لیتوی و سفران در این گروه جای می گیرند . در جنبش سازنده گرایی بر نقش عواطف در فرآیند تغییر ، به کارگیری تکنیک های تجربی ،دلبستگی های اولیه و رفتارهای بین فردی تاکید می شوند .(یانگ و باهری ، 1998).

گاهی اوقات به رویکرد سازنده گرایی فرآیند درمان عقلانی نیز گفته می شود ( پریتزر ، 1998).

یکی از دلایل روی کار امدن جنبش سازنده گرایی ، عدم موفقیت در درمان بسیاری از مشکلات روانشناختی بود. که اختلالات شخصیت نیز در زمره همین اختلالات قرار می گیرند . تاریخچه رواندرمانی حاکی از آن است که درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت کاری سخت و توانفرسا بوده است . از آن جا که اختلالات شخصیت شیوع نصبتا” زیادی دارند ( برای مثال نگاه کنید به مارشال و سرین ، ) و از طرفی وجود مشکل در محورii ، می تواند در نوع ، شدت و مدت زمان علائم محور i تاثیر بگذارد ، لذا اهمیت نظریه ای که بتواند چنین مشکلاتی را مفهوم سازی کند و راهنماهای درمانی کارا و اثر بخشی پیش روی درمانگران قرار دهد، بیش از پیش نمایان می شود .

این سوال که آیا طرحواره درمانی برای درمان اختلالات شخصیت مفید و مثمر ثمر است ، هنوز پاسخ قابل توجهی دریافت نکرده است . هر چند که بعد از سال 2003 که کتاب طرحواره درمانی در اختیار محققان قرار گرفت ، پژوهش هایی انجام شد و نشنان دادند که اثر بخش است . برای مثال نگاه کنید به( نوردال و نیستر ،‌2005و بامبر 2004، ) .

ولی با این حال هنوز زود است در این خصوص نتیجه گیری کنیم . پژوهش های آینده راه را برای چنین نتیجه گیری هایی باز خواهند کرد . رویکرد طرحواره درمانی در پژوهش آفرینی و ایجاد تمایل در متخصصین بالینی برای بررسی صحت و سقم نظریه های برخواسته از این رویکرد ، تا حدود زیادی موفق بوده اند ( برای مثال نگاه کنید به آرنتز ، کلوکمن ، سیس وردا ، 2005 ، استوپا ، واترز ، 2005 ؛ سیکرو ، نلسون ، گیلی ، 2004 ؛ نوردال ، هولتی ، و هوگام ، 2005 )، اما نا گفته ژیداست که به کار گیری تکنیک های این رویکرد و سایر بافتار های فرهنگی و اجتماعی ، احتیاج به دقت و تامل بیشتری دارد .

قبل از به کار گیری این تکنیک ها بهتر است . مدل طرحواره درمانی به خوبی درونسازی شود و در این زمینه احتیاط لازم به عمل آید و اگر نه این تب تند خیلی زود به عرق سرد خواهد نشست . مفهوم طرحواره که هسته اصلی این کتاب به شمار می رود ، در قالب سطوح شناخت ، عمیق ترین سطح محسوب می شود ، هر چند پدسکی ( 1988) با مفهوم ” طرحواره های ناسازگار اولیه ” مخالف است . اولیه عقیده دارد با وجود مفهومی مثل ” باور مرکزی ” ، نیازی به اصطلاح طرحواره ناسازگار اولیه نیست . تغییر طرحواره ها از این جهت اهمیت پیدا می کنند که به نوعی تغییر سبک زندگی است ( امرسون ، وست ، گینتنر ، 1991).

نکته قابل توجه این که یانگ و همکارانش در این کتاب روی مفهوم ” گفتگو” مانور زیادی داده اند به عبارتی آنها ، ذهن را گفتگویی در نظر گرفته اند که خود این امر حاکی از تسلط رویکردهای ” گفتگویی ” به شکل گیری فرآیند های عالی ذهن است ( نگاه کنید به فرنی هوک 1996) در فرآیند درمان ، طرحواره ها به عنوان ” صدای والدین ” مفهوم سازی می شوند .

در واقع طرح واره ها حاصل گفتگوی والدین با کودک هستند که به تدریج در ذهن او جای گرفته اند و هم اکنون به گونه ای نظام مند ، اما نا کار آمد ، زندگی وی را زیر سیطره خود گرفته اند . شناخت درمانی با همه پیشرفتی که کرده ، نتوانسته چگونگی درون سازی طرحواره ها را به طور دقیق روشن کند.( حمید پور ، الف 1385، حمید پور ، 1386) .

در نظر گرفتن طرحواره ها به عنوان صدای والدین ، یاد آور نظریه فرهنگی _ تاریخی ویگوستگی و لوریا است که گفتار درونی را بستر تفکر و نظم بخشی رفتار به حساب می آورد . ( حمید پور ، ب 1385) .

طرحواره درمانی حاصل تلاشی ماهرانه برای غنی ساختن تکنیک های درمانی است . این رویکرد بر پایه شناخت درمانی بنا شده و برای بسیاری از مشکلاتی که افراد در زندگی روزمره خود با آنها دست به گریبان هستند ، راه حل می آوفریند . به عنوان مثال فردی که طرحواره انزوای اجتماعی / بیگانگی دارد ، در عین حال که معتقد است از دیگران کناره گیری کرده ، اما اغلب به گونه ای رفتار می کند که انزوای او بیشتر شود . طرحواره درمانی نشان می دهد که چگونه می توانیم به چنین بیمارانی کمک کنیم تا الگوهای ناسازگار خود را بشناسند و تغییر دهند . ( رابرت استرنبرگ )

طرح واره درمانی :

مدل مفهومی طرح واره درمانی که توسط یانگ و همکارانش ( یانگ 1999، 1990) بوجود آمده ،درمانی نوین و یکپارچه است که عمدتا” بر اساس بسط و گسترش مفاهیم و روش های درمان شناختی _ رفتاری کلاسیک بنا شده است .طرح واره درمانی ، اصول و مبانی مکتب های شناختی – رفتاری ، دلبستگی گشتالت ، روابط شیئی ، سازنده گرایی و روان کاوی را در قالب یک مدل درمانی و مفهومی ارزشمند تلفیق کرده است .

این شیوه درمان ، سیستم جدیدی از روان درمانی را تدارک می بیند که مخصوصا” برای بیماران مبتلا به اختلالات روان شناختی مزمن و مقاوم که تا کنون یک مساله بغرنج در درمان محسوب می شدند ، مناسب است .

تجارب بالینی نشان می دهد بیمارانی که دچار اختلالات شدید شخصیتی هستند و نیز افراد مبتلا به مشکلات چشمگیر منش شناختی که چنین مسایلی شالوده ی اختلالات محور I آن ها را تشکیل می دهند . به طرح واره درمانی خیلی خوب پاسخ می دهند ( البته گاهی اوقات در ترکیب با سایر رویکردهای درمانی ) .

از شناخت درمانی تا طرح واره درمانی نگاهی به حوزه رفتار درمانی شناختی به ما کمک می کند تا ضرورت ایجاد طرح واره درمانی را از نظر یانگ توضیح دهیم . پژوهشگران و متخصصین بالینی رویکرد شاختی _ رفتاری در تدوین درمانهای اثر بخش برای اختلالات محور I از جمله اختلالات خلقی ، اضطرابی ، جنسی ، خوردن _ جسمانی کردن و سو مصرف مواد ، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته اند . این درمانها ، کوتاه مدت ( تقریباً 20 جلسه ) و هدف آن ها کاهش نشانه ها ، مهارت آموزی و حل مسائل زندگی فعلی بیمار است . با این حال ، اگر چه بسیاری از بیماران با این شیوه درمان مشکلاتشان حل می شود ، ولی بسیاری از آن ها به این نوع درمان جواب نمی دهند و مطالعات نتیجه پژوهی ، معمولاً میزان بالایی از موفقیت درمانی را گزارش می کنند برای مثال در افسردگی ، میزان موفقیت ، بلافاصله پس از درمان بالاتر از 60 % است ، ولی میزان عود مشکل ، پس از گذشت یک سال حدود 30% است ( یانگ ، وین برگر و بک ، 2001 ) . همچنین تعداد قابل توجهی از بیماران نیز از درمان نتیجه نمی گیرند . اغلب بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت یا کسانی که مشکلات منش شناختی زیر بنایی دارند از درمانهای شناختی – رفتاری کلاسیک نتیجه کامل نمی گیرند. ( بک فریمن و همکاران ، 1990)

امروزه یکی از چالشهای رفتار درمانی شناختی ، تدوین درمانهای اثر بخش برای این بیماران مزمن و مقاوم به درمان است .

مشکلات منش شناختی می توانند اثر بخشی رفتار درمانی کلاسیک را کاهش دهند . برخی از بیماران که برای درمان اختلالات محور i مثل اضطراب یا افسردگی مراجعه می کنند ، نمی توانند روند درمان را با موفقیت پشت سر بگذراند ، یا به محض پایان درمان، مشکلاتشان عود می کند . به عنوان مثال ، خانمی که مبتلا به اختلال گذر هراسی بود ، برای درمان شناختی – رفتاری مراجعه کرد . او با کمک برنامه درمانی مشتمل بر تنفس آموزی ، چالش با افکار فاجعه آمیز و رویارویی تدریجی با موقعیت های هراس زا ، ترس خود از نشانه های آسیمگی را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد و بر اجتناب خود از موقعیت های گوناگون غلبه کرد ، ولی به محض پایان سیر درمان ، مشکل گذر هراسی بیمار دوباره عود کرد . یک عمر وابستگی به همراه با احساس آسیب پذیری و بی کفایتی _ که ما آن ها را طرح واره های آسیب پذیری و وابستگی می نامیم _ او را از خطر پذیری باز می داشت . او برای تصمیم گیری ، اعتماد نفس لازم نداشت و در کسب مهارتهایی مثل رانندگی ، غلبه بر مشکلات زندگی ، غلبه بر مشکلات زندگی ، مدیریت مالی و انتخاب اهداف مناسب ، با شکست مواجه شده بود . ترجیح می داد افراد مهم زندگی اش ، کارهای او را انجام دهند . این بیمار نمی توانست یک برنامه تفریحی دسته جمعی را ماهنگ کند، کاری که به عنوان تکلیف خانگی به وی داده شده بود و برای حفظ دستاوردهای درمان ، ضروری بود . طرح‌واره درمانی در مقایسه با شناخت درمانی بیشتر توانست زنان مبتلا به GAD را در افزایش تحمل بلاتکلیفی یاری دهد و همچنین شدت حوزه‌های نگرانی را بیشتر کاهش داد که این پدیده ممکن است به دلیل تعدیل سبک‌های مقابله‌ای و گستردگی حوزه مداخله در طرح واره درمانی باشد.

از سوی دیگر، شناخت درمانی در کاهش اجتناب شناختی، موفق‌تر از طرحواره درمانی بود که این پدیده احتمالاً به دلیل به کارگیری تکنیک‌های رویاروسازی با نگرانی رخ داده است. با این که علایم جسمانی GAD را مستقیماً آماج این دو روش درمان قرار نمی‌گیرند، اما باعث کاهش علایم می ‌شوند. هر چند ساز کار آن‌ها متفاوت است. (حمیدپور، 1388)

مفید بودن طرحواره درمانی در درمان افسردگی و اضطراب مزمن ، اختلالات شدید خوردن ، مشکلات شدید زناشویی و مشکلات رایج در تداوم روابط صمیمی ، تایید شده است وعلاوه بر این ، طرحواره درمانی برای مجرمان جنایی و همچنین در جلوگیری از عود مشکل در بین سوء مصرف کنندگان مواد نیز موئثر است . طرحواره درمانی برای درمان جنبه های مزمن منش شناختی اختلالات روانی طراحی شده است ، نه برای کاهش علائم حاد آن اختلالات ( مثل افسردگی عمده یا حملات آسیمگی عود کننده )طرحواره درمانی درون مایه های روانشناختی را مد نظر قرار می دهد که شاخصه بیماران مبتلا به مشکلات منش شناختی هستند این درون مایه ها را طرحواره های ناسازگار اولیه می نامیم با به کار گیری این مدل از درمان بیماران می توانند مشکلات شخصیتی خود را به شکل ناهمگون ببینند و در نتیجه برای رها شدن از شر مشکلات انگیزه بیشتری پیدا کنند درمانگران با استفاده از راهبردهای شناختی _عاطفی ، رفتاری و بین فردی ، در مبارزه با طرحواره ها با بیماران هم پیمان می شوند وقتی این بیماران الگوهای ناکار آمد مبتنی بر طرحواره هایشان را تکرار می کنند درمانگر آنها را به شیوه ای همدلانه با دلایل و ضرورت تغییر روبه رو می کنند .

درمانگر به علت به کار گیری “بازوالدینی حد و مرز دار ” در برابر نیازهای ارضا نشده دوران کودکی بسیاری از بیماران در حکم یک پادزهر نسبی عمل می نماید . طرحواره های ناسازگار اولیه تاریخچه سازه طرح واره کلمه طرحواره در حوزه های پژوهشی مختلفی به کار برده شده است طرحواره به طور کلی به عنوان ساختار ، قالب ، یا چهار چوب تعریف می شود واژه طرحواره در روانشناسی و به طور گسترده تر در حوزه شناختی تاریخچه ای غنی و برجسته دارد . در حوزه رشد شناختی طرحواره را به صورت قالبی در نظر می گیرند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرد تا به افراد کمک کند تجارب خود را تبیین کنند .علاوه بر این ادراک از طریق طرحواره واسطه مندی می شود و پاسخهای افراد نیز توسط طرحواره جهت پیدا می کند به عبارت دیگر طرح کلی از عناصر برجسته یک واقعه را طرحواره می گویند . ویژگی مهم طرحواره ها از نظر یانگ این است که الگوها یا درونمایه های عمیق و فراگیری هستند ، از خاطرات ، هیجان ها و احساسات بدنی تشکیل شده اند ، در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته اند در سیر زندگی تداوم دارند درباره خود و رابطه با دیگران هستند و در عین حال به شدت ناکار آمدند بنابراین رفتارها از طرحواره ها نشات می گیرند ولی بخشی از طرحواره ها محسوب نمی شوند. هدف طرحواره درمانی بهبود در طرحواره هاست .

طرحواره به عنوان نقشه انتزاعی شناختی در نظر گرفته می شود که راهنمای تفسیر اطلاعات و حل مساله است . بنابراین ما به یک طرحواره زبانی برای فهم یک جمله و به یک طرحواره فرهنگی برا تفسیر یک افسانه نیاز داریم .از روان شناسی شناختی که بگذریم ، در حوزه شناخت درمانی ، بک ( 1967) در اولین نوشته هایش به مفهوم طرحواره اشاره کرد .با این حال ، در بافتار روانشناسی و روان درمانی طرحواره به عنوان هر اصل سازمان بخش کلی در نظر گرفته می شود که برای درک تجارب زندگی فرد ضروری است .

یکی از مفاهیم جدی و بنیادی حوزه روان درمانی ، این است که بسیاری از طرحواره ها در اوایل زندگی شکل می گیرند ، به حرکت خود ادامه می دهند و خودشان را به تجارب بعدی زندگی تحمیل می کنند ، حتی اگر هیچگونه کاربرد دیگری نداشته باشند این مساله همان چیزی است که گاهی اوقات به عنوان نیاز به هماهنگی شناختی از آن یاد می شود ، یعنی حفظ دیدگاهی با ثبات در باره خود یا دیگران ، حتی اگر این دیدگاه نادرست یا تحریف شده باشد . با این تعرف کلی ، طرحواره می تواند مثبت یا منفی ، سازگار یا ناسازگار باشد و همچنین می تواند در اوایل زندگی یا در سیر بعدی زندگی شکل بگیرد .

تعریف یانگ از طرحواره یانگ ( 1999،1990) معتقد است برخی از این طرحواره ها _ بویژه آنها که عمدتاً در نتیجه تجارب ناگوار دوران کودکی شکل می گیرند _ ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیت ، مشکلات منش شناختی خفیف تر و بسیاری از اختلالات مضمن محورi قرار بگیرند . یانگ برای بررسی دقیقتر این ایده ، مجموعه ای از طرحواره ها را مشخص کارده است که به آنها طرحواره های ناسازگار اولیه می گویند .

 خصوصیات طرح واره ها 

پس از بازنگری در تعریف اولیه ای که از طرحواره ارائه کرده بودیم به این نتیجه رسیدیم که طرحواره های ناسازگار اولیه خصوصیات زیر را دارند :

• الگوها یا درون مایه های عمیق و فراگیری هستند ،

• از خاطرات ، هیجان ها ، شناخت واره ها و احساسات بدنی تشکیل شده اند ،

• در دوران کودکی یا نوجوانی شکل گرفته اند ،

• در سیر زندگی تداوم دارند ،

• درباره خود و رابطه با دیگران هستند ،

• به شدت ناکار آمدند .

خلاصه اینکه طرحواره های ناسازگار اولیه ، الگوهای هیجانی و شناختی خود آسیب رسانی هستند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل گرفته اند و در سیر زندگی تکرار می شوند . توجه کنید که طبق این توصیف ها رفتار یک فرد بخشی از طرحواره محسوب نمی شود ، چون یانگ معتقد است که رفتارهای ناسازگار در پاسخ به طرحواره به وجود می آیند بنابراین رفتار ها از طرحواره ها نشات می گیرند ، ولی بخشی از طرحواره ها محسوب نمی شوند . ریشه های تحولی طرحواره ها : نیازهای هیجانی اساسی بر این باوریم که طرحواره ها به دلیل ارضا نشدن نیازهای هیجانی اساسی دوران کودکی به وجود آمده اند .

پنج نیاز اساسی از نظر یانگ ما معتقدیم همه انسانها 5 نیاز هیجانی اساسی دارند .

1- دلبستگی ایمن به دیگران شامل نیاز به امنیت ، ثبات، محبت و پذیرش

2- خود گردانی ، کفایت و هویت

3- آزادی در بیان نیازها و هیجان های سالم

4- خود انگیختگی و تفریح

5- محدویت های واقع بینانه و خویشتن داری

معتقدیم که این نیازها جهان شمول هستند همه انسانها این نیازها را دارند اگر چه شدت این نیازها در بعضی افراد بیشتر است . فردی که از سلامت روان برخوردار است ، می تواند این نیازه ای هیجانی اساسی را به طور سازگارانه ای ارضا کند . گاهی اوقات تعامل بین خلق و خوی فطری کودک و محیط اولیه به جای ارضا این نیازها منجر به ناکامی آنها می شود .

هدف طرحواره درمانی این است که به بیماران کمک کند تا راه های سازگارانه تری برای ارضا این 5 نیاز هیجانی بیابند . تمام مداخلات درمانی رویکرد ما ابزار هستند ، برای رسیدن به این هدف .

تجارب اولیه زندگی چهار دسته از تجارب اولیه زندگی ، روند اکتسابات طرحواره ها را تسریع می کنند .

اولین دسته از تجارب اولیه زندگی ناکامی ناگوار نیازها هستند این حالت وقتی اتفاق می افتد که کودک تجارب خوشایندی را تجربه نکند طرحواره هایی مانند محرومیت هیجانی یا رها شدگی به دلیل نقص در محیط اولیه به وجود آیند . در محیط زندگی چنین کودکی ، ثبات ، درک شدن یا عشق وجود ندارد .

نوع دوم تجارب اولیه زندگی که طرحواره ها را به وجود می آورند آسیب دیدن و قربانی شدن هستند . در چنین وضعیتی ، کودک آسیب می بیند یا قربانی می شود و طرحواره هایی مثل بی اعتمادی بدرفتاری / نقص / شرم / یا آسیب پذیری نسبت به ضرر در ذهن او شکل می گیرد در نوع سوم تجارب اولیه این است که کودک زیادی چیزهای خوب را تجربه می کند . والدین جهت رفاه و آسایش کودک ، همه کار می کنند ، در حالی که تامین رفاه و راحتی در حد متعادل برای رشد سالم کودک لازم است در اثر این گونه تجارب در ذهن کودکان طرحواره هایی نظیر وابستگی / بی کفایتی یا استحقاق / بزرگ منشی به وجود می آید . این حالت ، والدین به ندرت با کودک جدی برخورد می کنند و کودک روی پر قو بزرگ می شود و لوس بار می آید در نتیجه نیازهای هیجانی کودک به خود گردانی یا محدویت های واقع بینانه ارضا نمی شوند والدین ممکن است بیش از حد درگیر زندگی کودک بشوند یا ممکن است بدون هیچ گونه محدودیتی آزادی عمل زیادی به او بدهند .

نوع چهارم تجارب زندگی که باعث شکل گیری طرحواره ها می شود درونی سازی انتخابی یا همانند سازی با افراد مهم زندگی است . کودک به طور انتخابی با افکار احساسات ، تجارب ورفتارهای والدین خود همانند سازی کرده و آنها را درون سازی می کند .

در تجارب بالینی مان به این نکته پی بردیم که کودکان به طور انتخابی با جنبه های خاصی از افراد مهم زندگیشان همانند سازی کرده و آنها را درون سازی می کنند . برخی از این همانند سازی ها و درون سازی ها به طرحواره ها و بعضی نیز به سبک های مقابله ای یا ذهنیت تبدیل می شوند . معتقدیم خلق و خوی کودک تعیین می کند که آیا او با ویژگی های افراد مهم زندگی اش همانند سازی کند یا خیر به عنوان مثال کودکی با وِیژگی های افسرده خویی احتمالاً سبک خوش بینانه والدین خود را در مقابل بد شانسی ها درون سازی نخواهد کرد زیرا رفتار چنین والدینی آنقدر مخالف طبع کودک است که نمی تواند آن را جذب کند . بیولوژی طرحواره های ناسازگار اولیه در این بخش طرحواره ها را از دیدگاه بیولوژیکی بررسی می کنیم . این دیدگاه ، بر اساس پژوهش های انجام شده در حوزه هیجان و بولوژی مغز ( لدو، 1996) مطرح شده است .

همچنین بر فرضیه هایی تاکید می کنیم که راجع به سازو کارهای احتمالی شکل گیری و تغییر طرحواره مطرح شده اند . هنوز پژوهشی انجام نشده است که صحت و سقم این فرضیه ها را آزمون کند . پژوهشهای اخیر به این نکته اشاره می کنند که تنها یک سیستم هیجانی در مغز وجود ندارد بلکه چندین سیستم وجود دارد . هیجانهای مختلفی وجود دارند که در گیر مکانیسم های حیاتی هستند .پاسخ به خطر ، جستجوی غذا ، رابطه جنسی و جفت یابی ، مراقبت از فرزندان ، پیوند های عاطفی اجتماعی _ و به نظر می رسد که هر یک از آنها توسط شبکه مغزی منحصر به فردی واسطه مندی می شوند . تاکید ما در این بخش بر شبکه مغزی مرتبط با شرطی شدن ترس و حوادث آسیب زا است. سیستم های مغزی در گیر در شرطی شدن ترس و حوادث آسیب زا مطالعات انجام شده بر روی بیولوژی مغز به نواحی خاصی اشاره می کنند که توسط طرحواره های مبتنی بر حوادث آسیب زای دوران کودکی ، مانند رها شدگی یا بد رفتاری برانگیخته می شوند ، لدو در جمع بندی خود از پژوهش های انجام شده در باره بیولوژی حوادث آسیب زا می نویسد در حین بروز یک حادثه آسیب زا خاطرات هوشیار توسط سیستمی ذخیره می شوند که با هیپو کامپ و نواحی قشر مغز مرتبط است . و خاطرات ناهشیار ، توسط سازو کارهای شرطی شدن ترس شکل می گیرند که این سازو کارها از طریق سیستم آمیگدال عمل می کنند . این دو سیستم یه طور موازی فعال می شوند و درباره تجربه آسیب زا ، اطلاعات متفاوتی ذخیره می کنند . هر یک از این دو سیستم می توانند به محض روبه رو شدن با محرک هایی که در طول حادثه آسیب زا وجود داشته است ، خاطرات خود را بازیابی کنند .

نتایج بازیابی سیستم آمیگدال ، به صورت آمادگی پاسخ های بدنی در مقابل خطر ظاهر می شوند و سیستم هیپوکامپ نیز خاطرات را به صورت هشیارانه به یاد می آورد . بنابراین طبق نظر لدو بین سازوکار های مغزی سهیم در ثبت ، ذخیره و بازیابی خاطرات هیجانی یک حادثه آسیب زا و سازوکار های مرتبط با پردازش شناخت واره ها و خاطرات هشیار همان حادثه ، تفاوت وجود دارد . آمیگدال ، خاطرات هیجانی را ذخیره می کند در حالی که هیپوکامپ و قشر عالی مغز ، خاطرات شناختی را نگهدای می کنند .

پاسخ های هیجانی می توانند بدون فعال شدن سیستم های پردازش قشر عالی مغز که درگیر تفکر ، استدلال و هشیاری هستند ، اتفاق بیفتند . سبک های وپاسخ های مقابله ای ناسازگار بیماران در اویل زندگی بهبود طرحواره منظور انطباق با طرحواره ها پاسخ ها و سبک های مقابله ای ناسازگاری را به وجود می آورند تا مجبور نشوند هیجان های شدید و استیصال کننده را تجربه کنند . این کار معمولا” منجر بهبود طرحواره تداوم طرحواره ها می شود نکته مهم این است که اگر چه سبک های مقابله ای گاهی اوقات به بیمار کمک می کنند تا از طرحواره اجتناب کند ، ولی در عمل باعث بهبود طرحواره نمی شوند . از این رو تمام سبک های مقابله ای در نقش فرآیند تداوم طرحواره ، عمل می کنند .

سبک های مقابله ای ناسازگار تمام موجودات زنده در مقابل تهدید، سه واکنش اساسی نشان می دهند :

جنگ گریز میخکوب شدن این سه واکنش با سه سبک مقابله ای جبران افراطی ، اجتناب و تسلیم همخوانی دارند . در دوران کودکی ، وجود یک طرحواره ناسازگار اولیه، مصداق یک تهدید است .تهدید ، نوعی ناکامی در ارضای یکی از نیازهای هیجانی اساسی کودک ( مثل دلبستگی ایمن ، خودگردانی ، آزادی در بیان نیازها و هیجانهای سالم ، خودانگیختگی و تفریح یا محدویت های واقع بینانه ) محسوب می شود . همچنین تهدید ممکن است شامل ترس از هیجانهای شدیدتری باشد که طرحواره ، آنها را مهار نکرده است . کودک بهبود طرحواره هنگام روبه رو شدن با تهدید ، می تواند بهبود طرحواره کمک ترکیبی از این سه پاسخ مقابله ای با موقعیت کنار بیاید . کودک می تواند تسلیم شود ، اجتناب کند ، یا به صورت افراطی جبران نماید . این سه سبک مقابله ای معمولا خارج از حوزه هشیاری عمل می کنند . کودک احتمالاً در هر موقعیت ، فقط یکی از این پاسخها را بهبود طرحواره کار می گیرد ، ولی می تواند سبک های مقابله ای متفاوتی را در موقعیت های مختلف در برابر طرحواره های متفاوت نشان دهد .

بیولوژی طرحواره های ناسازگار اولیه در این بخش طرحواره ها را از دیدگاه بیولوژیکی بررسی می کنیم . این دیدگاه ، بر اساس پژوهش های انجام شده در حوزه هیجان و بولوژی مغز ( لدو، 1996) مطرح شده است .

همچنین بر فرضیه هایی تاکید می کنیم که راجع به سازو کارهای احتمالی شکل گیری و تغییر طرحواره مطرح شده اند . هنوز پژوهشی انجام نشده است که صحت و سقم این فرضیه ها را آزمون کند . پژوهشهای اخیر به این نکته اشاره می کنند که تنها یک سیستم هیجانی در مغز وجود ندارد بلکه چندین سیستم وجود دارد . هیجانهای مختلفی وجود دارند که در گیر مکانیسم های حیاتی هستند .پاسخ به خطر ، جستجوی غذا ، رابطه جنسی و جفت یابی ، مراقبت از فرزندان ، پیوند های عاطفی اجتماعی _ و به نظر می رسد که هر یک از آنها توسط شبکه مغزی منحصر به فردی واسطه مندی می شوند . تاکید ما در این بخش بر شبکه مغزی مرتبط با شرطی شدن ترس و حوادث آسیب زا است. سیستم های مغزی در گیر در شرطی شدن ترس و حوادث آسیب زا مطالعات انجام شده بر روی بیولوژی مغز به نواحی خاصی اشاره می کنند که توسط طرحواره های مبتنی بر حوادث آسیب زای دوران کودکی ، مانند رها شدگی یا بد رفتاری برانگیخته می شوند ، لدو در جمع بندی خود از پژوهش های انجام شده در باره بیولوژی حوادث آسیب زا می نویسد در حین بروز یک حادثه آسیب زا خاطرات هوشیار توسط سیستمی ذخیره می شوند که با هیپو کامپ و نواحی قشر مغز مرتبط است . و خاطرات ناهشیار ، توسط سازو کارهای شرطی شدن ترس شکل می گیرند که این سازو کارها از طریق سیستم آمیگدال عمل می کنند . این دو سیستم یه طور موازی فعال می شوند و درباره تجربه آسیب زا ، اطلاعات متفاوتی ذخیره می کنند .

هر یک از این دو سیستم می توانند به محض روبه رو شدن با محرک هایی که در طول حادثه آسیب زا وجود داشته است ، خاطرات خود را بازیابی کنند . نتایج بازیابی سیستم آمیگدال ، به صورت آمادگی پاسخ های بدنی در مقابل خطر ظاهر می شوند و سیستم هیپوکامپ نیز خاطرات را به صورت هشیارانه به یاد می آورد .

بنابراین طبق نظر لدو بین سازوکار های مغزی سهیم در ثبت ، ذخیره و بازیابی خاطرات هیجانی یک حادثه آسیب زا و سازوکار های مرتبط با پردازش شناخت واره ها و خاطرات هشیار همان حادثه ، تفاوت وجود دارد . آمیگدال ، خاطرات هیجانی را ذخیره می کند در حالی که هیپوکامپ و قشر عالی مغز ، خاطرات شناختی را نگهدای می کنند . پاسخ های هیجانی می توانند بدون فعال شدن سیستم های پردازش قشر عالی مغز که درگیر تفکر ، استدلال و هشیاری هستند ، اتفاق بیفتند .

سبک های وپاسخ های مقابله ای ناسازگار بیماران در اویل زندگی بهبود طرحواره منظور انطباق با طرحواره ها پاسخ ها و سبک های مقابله ای ناسازگاری را به وجود می آورند تا مجبور نشوند هیجان های شدید و استیصال کننده را تجربه کنند . این کار معمولا” منجر بهبود طرحواره تداوم طرحواره ها می شود نکته مهم این است که اگر چه سبک های مقابله ای گاهی اوقات به بیمار کمک می کنند تا از طرحواره اجتناب کند ، ولی در عمل باعث بهبود طرحواره نمی شوند . از این رو تمام سبک های مقابله ای در نقش فرآیند تداوم طرحواره ، عمل می کنند .

سبک های مقابله ای ناسازگار تمام موجودات زنده در مقابل تهدید، سه واکنش اساسی نشان می دهند : جنگ ،گریز و میخکوب شدن . این سه واکنش با سه سبک مقابله ای جبران افراطی ، اجتناب و تسلیم همخوانی دارند . در دوران کودکی ، وجود یک طرحواره ناسازگار اولیه، مصداق یک تهدید است .تهدید ، نوعی ناکامی در ارضای یکی از نیازهای هیجانی اساسی کودک ( مثل دلبستگی ایمن ، خودگردانی ، آزادی در بیان نیازها و هیجانهای سالم ، خودانگیختگی و تفریح یا محدویت های واقع بینانه ) محسوب می شود . همچنین تهدید ممکن است شامل ترس از هیجانهای شدیدتری باشد که طرحواره ، آنها را مهار نکرده است . کودک بهبود طرحواره هنگام روبه رو شدن با تهدید ، می تواند بهبود طرحواره کمک ترکیبی از این سه پاسخ مقابله ای با موقعیت کنار بیاید . کودک می تواند تسلیم شود ، اجتناب کند ، یا به صورت افراطی جبران نماید . این سه سبک مقابله ای معمولا خارج از حوزه هشیاری عمل می کنند .

کودک احتمالاً در هر موقعیت ، فقط یکی از این پاسخها را بهبود طرحواره کار می گیرد ، ولی می تواند سبک های مقابله ای متفاوتی را در موقعیت های مختلف در برابر طرحواره های متفاوت نشان دهد . پاسخ های مقابله ای پاسخ های مقابله ای ، راهبرد ها یا رفتارهای مشخصی هستند که از طریق سه سبک رفتاری ( جبران افراطی ، اجتناب و تسلیم ) بهبود طرحواره منصه ظهور می رسند .

پاسخ های مقابله ای عبارتند از تمام پاسخ هایی که در خزانه رفتاری فرد در مقابل تهدید وجود دارند بهبود طرحواره عبارتی تمام راه های بی همتا و فرد _ ویژه ای که بیماران از طریق آنها جبران افراطی ، تسلیم و اجتناب را آشکار می سازند . وقتی فرد از روی عادت ، پایخ های مقابله ای خاصی را بهبود طرحواره کار می گیرد ، پاسخ های مقابله ای بهبود طرحواره سبک مقابله ای گره می خورند و لذا ، سبک مقابله ای . یک صفت است و پاسخ های مقابله ای یک حالت . سبک مقابله ای ، مجموعه ای پاسخ های مقابله ای است که فرد بهبود طرحواره طور ویژه آنها را بهبود طرحواره منظور اجتناب ، تسلیم و جبران افراطی طرحواره ها بهبود طرحواره کار می گیرد .

پاسخ مقابله ای ، رفتار ( یا راهبرد ) خاصی است که فرد در یک لحظه خاص و گذرا نشان می دهد . ذهنیت های طرحواره ای قدم اول مشخص کردن سبک های مقابله ای نا کار آمد یعنی مکانیزم هایی که بیماران در ابتدای زندگی به منظور انطباق با طرحواره ها ایجاد می کنند . بعدا” خود همین سبک ها منجر به تداوم طرحواره می شوند . سه سبک مقابله ای ناکار آمد عبارتند از تسلیم ، اجتناب ، و جبران افراطی . پاسخ های مقابله ای رفتارهای خصی هستند که از طریق سه سبک مقابله ای گسترده به منصه ظهور می رسند این پاسخ ها در گروه ذهنیت های مختلف قرار می گیرند . ذهنیت کودکانه – ذهنیت های مقابله ای نا کار آمد .

ذهنیت های والد نا کار امد و ذهنیت بزرگسال سالم . ذهنیت کودک تقسیم می شود به : ذهنیت کودک آسیب پذیر – ذهنیت کودک عصبانی ، ذهنیت کودک تکانشی _ بی انظباط ، و ذهنیت کودک شاد . این ذهنیت اکثر طرحواره های مرکزی را تجربه می کند . سه ذهنیت مقابله ای نا کار آمد را نیز مشخص کردیم : تسلیم شده مطیع ، محافظ بی تفاوت ، و جبران کنند ه افراطی این سه ذهنیت با سه سبک مقابله ای . تسلیم ، اجتناب و جبران افراطی همخوانی دارند . تسلیم شده مطیع در مقابل طرحواره تن در می دهد و بار دیگر به کودکی نا امید و منفعل تبدبل می شود که باید تسلیم دیگران شود . محافظ بی تفاوت با کمک گسستگی هیجانی ، سو مصرف مواد ، اجتناب از مردم و به کار گیری انواع فرار روانشناختی از درد و رنج فاصله می گیرد .و جبران کننده افراطی از طریق بد رفتاری با دیگران با طرحواره هایش می جنگد و یا به گونه ای افراطی تلاش می کند صحت طرحواره هایش را رد کند . که در نهایت ارمغانی بجز ناکار آمدی برایش نخواهد داشت.هر سه ذهنیت مقابله نا کار آمد ، در نهایت منجر به تداوم طرح واره ها می شوند . دو ذهنیت والد نا کار آمد را نیز مشخص کرده ایم : ذهنیت والد تنبیه گر و ذهنیت والد پر توقع . در این ذهنیت ها ، بیمار شبیه والدی می شود که ویژگی های اورا درون سازی کرده است.

والد تنبیه گر ، ذهنیتی است که کودک را به خاطر بد بودن تنبیه می کند . والد پر توقع ، ذهنیتی است که دائماً برای برآورده ساختن معیارهای بلند پروازانه ای که در سر دارد به کودک فشار می آورد و او را تحت استرس قرار می دهد . دهمین ذهنیت هم همانطور که قبلاً توضیح داده شد ذهنیت بزرگسال سالم است این ذهنیت همان ذهنیتی است که سعی می کنیم در فرآیند درمان از طریق آموزش بیمار جهت تعدیل ، اصلاح یا بهبود سایر ذهنیت ها آن را توانمند سازیم معرفی طرح واره های ناسازگار اولیه و حوزه های مرتبط با آن این طرحواره ها به پنج گروه اصلی تقسیم می شوند .

 گروه اول :

بریدگی و طرد : در این طرحواره انتظار این که نیازهای فرد برای امنیت ، ثبات ، محبت ، همدلی در میان گذاشتن احساسات پذیرش و احترام به شیوه ای قابل پیش بینی ارضا نخواهد شد. این طرحواره شامل 5 زیر مجموعه با عنوان های :

 1- رها شدگی / بی ثباتی 2- بی اعتمادی / بدرفتاری 3- محرومیت هیجانی 4- نقص / شرم 5- انزوای اجتماعی / بیگانگی می باشد .

 1- رها شدگی / بی ثباتی : فرد معتقد است هر لحظه امکان دارد ، افراد مهم زندگی اش بمیرند یا او را رها کنند و به فرد دیگری علاقمند شوند .(راهبرد درمانی : درمانگر باید الگویی از ثبات و پایداری را به بیمار منتقل کند تا از این طریق بیمار بتواند روابط بین فردی ثابت تری را در خارج از حوزه درمان شکل بدهد . درمانگر باید تحریف های بیمار را درباره ی احتمال رها شدن او از سوی درمانگر ، تصحیح کند. درمانگر به بیمار کمک میکند که غیبت ها ، مرخصی ها و در دسترس ناپذیری درمانگر را به عنوان یک موضوع عادی و طبیعی بپذیرد . )

 

2– در بی اعتمادی / بد رفتاری : انتظار این است که دیگران به انسان ضربه بزنند . بد رفتار باشند ، یا انسان را سرافکنده کنند .دروغ بگوییند و دغل کار و سودجو باشند . راهبرد درمانی :درمانگر باید با بیمار کاملاً صادقانه ، با صراحت و قابل اعتماد رفتار کند . علاوه بر این ، درمانگر باید به صورت منظم درباره ی اعتماد و صمیمیت بیمار سوال کند و هر گونه احساس منفی بیمار راجع به خودش را به بحث بگذارد . درباره گوش به زنگی بیمار در جلسات درمان نیز از بیمار سوال می شود . برای این که بیمار اعتماد بیشتری پیدا کند ، اگر لازم باشد ، می توان تکنیک های تجربی را به تاخیر انداخت و روند بازیابی خاطرات آسیب زا را به آهستگی طی کرد . )

 

3– محرومیت هیجانی : فرد در این گمان به سر می برد که تمایلات و نیازهایش به اندازه کافی از جانب دیگران ارضا نمی شود. این محرومیت خود شامل سه نوع است : محرومیت از محبت : فقدان توجه عطوفت یا همراهی محرومیت از همدلی : احساس درک نشدن یا بی توجهی و به حرف دل فرد گوش ندادن و نوع آخر محرومیت از حمایت : نداشتن منبع قدرت ، جهت دهی ، یا راهنمایی نشدن از سوی دیگران ( راهبرد درمانی: درمانگر جو عاطفی توام با گرمی ، همدلی و هدایت را برای بیمار فراهم می کند . درمانگر بیماران را تشویق می کند درباره نیازهای هیجانی شان و حق داشتن چنین نیازهایی سوال کنند و درمانگر به بیمار کمک می کند که بدون از کوره در رفتن یا سکوت ، احساس محرومیت خود را بیان کند . علاوه بر این درمانگر به بیمار کمک می کند که بدون از کوره در رفتن یا سکوت ، احساس محرومیت خود را بیان کند . علاوه بر این ، درمانگر به بیمار کمک می کند، محدودیت های درمانگر را بپذیرد و برخی از محرومیت ها راتحمل کند ، در عین حال از همان مقدار محبت ابراز شده ، تشکر و قدردانی نماید .)

4– نقص / شرم : احساس این که فردی در مهم ترین جنبه های شخصیت اش انسانی ناقص ، نا مطلوب ، بد ، حقیر و بی ارزش است یا این که در نظر افراد مهم زندگی اش فردی منفور و نامطلوب به حساب می آید . ( راهبرد درمانی : درمانگر باید در برخورد با این دسته از بیماران ، حالتی پذیرا و غیر قضاوتی اتخاذ کند . درمانگر علیرغم کمبود ها و نواقص بیمار ، کمک می کند ، محدودیت های درمانگر را بپذیرد و برخی از محرومیت ها را تحمل کند ، در عین حال از همان مقدار محبت ابراز تشکر و قدردانی نماید )

 5- انزوای اجتماعی / بیگانگی : احساس فرد بر این است که با دیگران متفاوت است و یا این که به جامعه یا گروه خاصی تعلق ندارد . (راهبرد درمانی : درمانگر در برخورد با این بیماران باید بر شباهتهای خود با بیمار تاکید کند و تفاوتهایی را ذکر نماید که قابل قبول اند . ) گروه دوم : خودگردانی و عملکرد مختل : به طور کلی انتظاراتی که فرد از خود و محیط دارد با توانایی های محسوس او برای جدایی ، بقا و عملکرد مستقل یا انجام موفقیت آمیز کارها تداخل می کند این حوزه مربوط به فرزندان خانواده هایست که اعتماد به نفس کودک را کاهش می دهند ، گرفتارند ، بیش از حد کودک محافظت می کنند یا این که نتوانسته اند کودک را به انجام کارهای بیرون از خانواده تشویق کنند .

 1- وابستگی /بی کفایتی : اعتقاد به این که فرد نمی تواند مسئولیت های روزمره خود را بدون کمک دیگران بر عهده بگیرد و این حالت اغلب به صورت درماندگی ظاهر می شود . ( راهبرد درمانی : درمانگر تلاش می کند بیمار به او وابسته نشود . بیمار را تشویق می کند که خودش تصمیم بگیرد . علاوه بر این درمانگر بر پیشرفت ها و قضاوتهای خوب بیمار انگشت می گذارد و به خاطر این کارها او را تشویق می کند . )

 2- آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری : ترس افراطی از اینکه فاجعه نزدیک است و هر لحظه احتمال وقوع آن وجود دارد . ( راهبرد درمانی : درمانگر به تدریج بیمار را از وابستگی به اطمینان جویی های مداوم درباره خطرناک نبودن جهان رها می کند و بر توانایی او بر کنترل موقعیتهای ترسناک و بیماریهای خطرناک صحه می گذارد )

 3- خود تحول نیافته / گرفتار : ارتباط عاطفی شدید و نزدیکی بیش از حد با یکی از افراد مهم زندگی ، این طرحواره اغلب به صورت احساس پوچی و سر در گمی ، جهت نداشتن و بی هدفی و یا در موارد شدید به صورت شک و تردید در موجودیت و ساختار وجودی فرد بروز می کند . (درمانگر با تعیین یک سری مرزهای مناسب ارتباطی که نه زیاد نزدیک باشند و نه زیاد فاصله دار به بیمار کمک می کند و او را تشویق می کند هویت جداگانه ای برا ی خودش به وجود بیاورد .)

4– شکست : باور به این که فرد شکست خورده است یا در آیند ه شکست خواهد خورد و این که شکست برای او اجتناب ناپذیر است . فرد در مقایسه با همسالانش غالبا” احساس بی کفایتی می کند . (درمانگر از موفقیتهای شغلی و تحصیلی بیماران حمایت کرده و برای جلوگیری از ناکامی ها آن ها ، محدویت ها و ساختار منظمی برایشان ایجاد می کند )

گروه سوم : محدودیت های مختل نقص در محدودیت های درونی احساس مسئولیت در قبال دیگران یا جهت گیری نسبت به اهداف بلند مدت زندگی 1- استحقاق /بزرگ منشی : چنین طرحواره ای در فردی به وجود می آید که معتقد است یک سر و گردن از دیگران برتر و بالاتر است .حقوق ویژه ای برای خودش قائل است و تعهدی نسبت به رعایت اصول روابط متقابل که راهنمای تعاملات اجتماعی بهنجار هستند ندارد . (درمانگر در عین حال که از جنبه آسیب پذیر بیمار حمایت می کند ، جنبه ی مستحق او را تقویت نمی کند و او را به شیوه ای همدلانه با جنبه استحقاقش رویا رو می سازد و در ضمن برای او محدودیت هایی قایل می شود.) 2- خویشتن داری – و خود انظباطی ناکافی : مشکلات مستمر در خویشتن داری مناسب و تحمل نکردن ناکامی ها در راه دستیابی به اهداف شخصی یا ناتوانی در جلوگیری از بیان هیجان ها و تکانه ها . (درمانگر باید محدودیت های قاطعی در درمان تعیین کند . علاوه بر این درمانگر باید الگوی مناسبی از خویشتن _ داری و خود _ انظباطی باشد و بیمار را تشویق کند تا به تدریج چنین توانایی هایی را در خود ایجاد کند .) گروه چهارم : دیگر جهت مندی تمرکز افراطی بر تمایلات ، احساسات و پاسخ های دیگران به گونه ای که نیازهای خود فرد نادیده گرفته می شوند . این کار به منظور دریافت عشق و پذیرش ، تداوم ارتباط با دیگران یا اجتناب از انتقام و تلافی صورت می گیرد . در این طرحواره ها ، فرد معمولاً هیجانات و تمایلات طبیعی خود را واپس می زند .

1– اطاعت : احساس اجبار نسبت به واگذاری کنترل خود به دیگران . این کار معمولاً برای اجتناب از خشم محرومیت ، یا انتقام صورت می گیرد دو نوع مهم اطاعت ها عبارتند از الف : اطاعت از نیازها : یعنی واپس زنی تمایلات ، تصمیمات و ترجیحات شخصی . ب: اطاعت از هیجان ها : واپس زنی هیجانات شخصی به ویژه خشم . (راهبرد درمانی : درمانگر در برخورد با این بیماران ، بیشتر حالتی غیر مستقیم اتخاذ می کند تا حالتی کنترل گرانه . علاوه بر این ، بیمار را تشویق می کند که راجع به اهداف درمان ، تکنیک ها و تکالیف خانگی نظر بدهد و در این باره انتخاب گرانه عمل کند . درمانگر بر رفتارهای حاکی از احترام یا رفتارهای پرخاشگرانه انگشت می گذارد و به بیمار کمک می کند تا خشم خود را بشناسد و به محض عصبانی شدن ، آن را به شیوه ای مناسب بروز دهد .)

2- ایثار : تمرکز افراطی بر ارضا نیازهای دیگران در زندگی روزمره که به قیمت عدم ارضای نیازهای خود فرد تمام می شود . (راهبرد درمانی : درمانگر به بیمار کمک می کند تا مرزهای مناسبی برای خودش تعیین کرده و حقوق و نیازهایش را بیان کند . علاوه براین ، بیمار را تشویق می کند تا به درمانگر امیدوار باشد و بدین ترتیب نیازهای وابستگی بیمار معتبر تلقی شود . درمانگر اجازه نمی دهد که بیمار برای او دلسوزی کند و چنین الگوهایی را از طریق رویاروسازی همدلانه به بیمار خاطر نشان می سازد . )

3- پذیرش جویی / جلب توجه : تاکید افراطی در کسب تائید ، توجه و پذیرش از سوی دیگران که مانع شکل گیری معنایی مطمئن و واقعی از خود می شود . احساس ارزشمندی فرد بیشتر به واکنش های دیگران وابسته است تا به تمایلات طبیعی خودش گروه پنجم : گوش به زنگی بیش از حد و بازداری تاکید افراطی بر واپس زنی احساسات ، تکانه ها و انتخابهای خود انگیخته فرد یا برآورده ساختن قواعد و انتظارات انعطاف ناپذیرو درونی شده درباره عملکرد و رفتار اخلاقی که اغلب منجر به از بین رفتن خوشحالی ، ابراز عقیده ، آرامش خاطر ، روابط نزدیک و سلامتی می شود. طرحواره های این حوزه به طور معمول در خانواده هایی به وجود می اید که در آنها عصبانیت ، توقع و گاهی اوقات تنبیه مشاهده می شود. دراین خانواده ها بر عملکرد عالی بی نقص گرایی وظیفه شناسی ، پیروی از قوانین ، تاکید زیادی می شود . 1- منفی گرایی/ بدبینی : تمرکز مداوم و عمیق بر جنبه های منفی زندگی ( درد ، مرگ ، فقدان ، عدم توافق ، تعارض ، گناه ، مشکلات حل نشده ، اشتباهات بالقوه ، خیانت ، کارهایی که اشتباه انجام میشوند و …) ( راهبرد درمانی : درمانگر از بیمار نمی خواهد نقش جنبه های مثبت را بازی کند ، بلکه سعی می کند بیمار نقش هر دو جنبه ی مثبت و منفی را ایفا کند و درمانگر باید به صورت یک الگوی خوش بین منطقی عمل کند)

2- بازداری هیجانی : بازداری افراطی اعمال ، احساسات و ارتباطات خود انگیخته که معمولاَ به منظور اجتناب از طرد دیگران ، احساس شرمندگی و از دست دادن کنترل بر تکانه های شخصی صورت می گیرد . معمولیترین حوزه هایی که بازداری در مورد آنها اعمال می شود عبارتند از : الف : بازداری از بروز خشم و پرخاشگری ب: بازداری از بیان تکانه های مثبت ج: بازداری از بیان آسیب پذیری یا بیان راحت و صریح احساسات و نیازهای شخصی د: تاکید هیجانی بر عقلانیت و نادیده گرفتن هیجان ها (راهبرد درمانی : درمانگر بیمار را تشویق می کند عواطف خود را به صورت خود انگیخته در جلسات درمان بیان کند و خودش به عنوان الگویی از عواطف عمل می کند . ) 3-معیارهای سرسختانه / عیب جویی افراطی : باور اساسی مبنی بر این که فرد برای رسیدن به معیارهای بلند پروازانه درباره رفتار و عملکرد خود ، باید کوشش فراوانی به خرج دهد و این کار معمولاَ برای جلوگیری از انتقاد صورت می گیرد . (راهبرد درمانی : درمانگر باید به عنوان الگویی عمل کند که معیارهای زندگی شخصی و رویکرد درمانی او متعادل و کارآمدند و به جای ایجاد جو حاکی از شوخ طبعی سوق دهد . درمانگر به رابطه درمانی بیشتر از کاری انجام دادن ارزش قایل می شود و بیماران را به انجام رفتار ناتمام تشویق می کند .)

4- تنبیه : باور اساسی مبنی بر این که افراد باید به خاطر اشتباهاتشان ، شدیداً تنبیه شوند. (راهبرد درمانی : درمانگر باید نگرشی حاکی از عفو و بخشش نسبت به بیمار و خودش اتخاذ کند به گونه ای که بیمار نیز به تدیج در روند درمان چنین نگرشی را نسبت به دیگران قبول کند و به کار بندد .

اهداف بنابراین با توجه به اطلاعات ارائه شده مشخص می شود که هدف ما از پژوهش اخیر سنجش میزان ارتباط هر یک از طرحواره های ناسازگار اولیه بر روی هر یک از مولفه های پرسشنامه سلامت روانی ghq می باشد . قصد ما از این پژوهش این است که متوجه بشویم فرض مثال طرحواره رها شدگی چه ارتباطی با افسردگی می تواند داشته باشد ؟ یا طرحواره محرومیت هیجانی چه تاثیری را می تواند بر روی کارکرد اجتماعی داشته باشد بدین ترتیب ما تاثیر و ارتباط 15 طرحواره ناسازگار اولیه را با چهار مولفه پرسشنامه سلامت روانی ghq در نظر خواهیم گرفت و ارتباط هر کدام از آنها را با یکدیگر مشخص خواهیم نمود.

سنجش و آموزش طرحواره مرحله سنجش و آموزش در رویکرد طرحواره درمانی ، 6 هدف عمده را دنبال می کند :

1- شناخت الگوهای ناکار آمد زندگی 2- شناخت و بر انگیختن طرحواره های ناسازگار اولیه 3- درک ریشه های تحولی طرحواره ها در دوران کودکی و نوجوانی 4- شناخت پاسخ ها و سبک های مقابله ای 5- سنجش خلق و خو 6- جمع بندی : مفهوم سازی مشکل بیمار اگر چه فرآیند سنجش ساختار مند است ، ولی کلیشه ای نیست . درمانگر بر اساس داده های بهبود طرحواره دست آمده ، فرضیه هایی را تدوین می کند و این فرضیه ها را با اطلاعات بیشتری که در حین فرآیند سنجش بهبود طرحواره دست می آورد ، تطبیق می دهد . فرآیند سنجش با ارزیابی الگوهای زندگی طرحواره ها ، سبک های مقابله ای و خلق و خو آغاز می شود و سپس با استفاده از روش های سنجشی که بعدا” توضیح داده می شوند بهبود طرحواره تدریج در قالب مفهوم سازی مشکل بیمار طبق رویکرد طرحواره محور کامل می گردد .

 

منبع: یانگ، جفری؛ کلوسکو، ژانت؛ و ویشار، مارجوری (1950). طرحواره درمانی (راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی). مترجمان: حسن حمید پور و زهرا اندوز (1389). تهران: ارجمند.